مدیریت منابع آب شهرستان نهاوند

مدیر منابع آب شهرستان نهاوند: علی فلک الدین

تلفن: 33243031-081

- دشت نهاوند با وسعت حوضه آبریز1902 کیلومترمربع یکی از دشتهای حوضه علیای رودخانه کرخه محسوب می گرد و در شمال شرق کوههای گرین از سلسله ارتفاعات زاگرس قرار گرفته است0 این شهرستان از شمال به شهرستان تویسرکان، از غرب به استان کرمانشاه ، از جنوب به استان لرستان و از شرق به شهرستان ملایر محدود می‌گردد.

وسعت اراضی مسطح (دشت) نهاوند 757 کیلومترمربع و بقیه اراضی که 1145 کیلومترمربع (60 درصد) گسترش دارند شامل ارتفاعات حاشیه دشت می باشد0 شیب عمومی دشت از جنوب شرق بطرف شمال غرب بوده مرتفع ترین نقطه حوضه بیش از 3400 متر ارتفاع و پست ترین نقطه 1402 متر (منطبق با ایستگاه هیدرومتری دوآب در خروجی حوضه) و ارتفاع متوسط حوضه آبریز 1890 متر از سطح دریا می باشد0

          شهر نهاوند درمختصات جغرافیایی ′22  º48 طول شرقی و  ′12 º34 عرض شمالی مرکز شهرستان بوده و به فاصله 150 کیلومتری ازمرکز استان (شهرهمدان) قرار گرفته است0

          شهرستان نهاوند دارای 4 بخش 7 دهستان و 181 آبادی است0 این شهرستان براساس آخرین آمار ارائه شده درسال 1390 جمعیتی برابر 181711 نفررا دارا بوده که 90877 نفر در قالب 27145 خانوار شهرنشین و 90318 نفر درقالب 26599 خانوار روستانشین هستند0

نظریه های مختلفی ازپیشینه این منطقه باستانی باقی مانده است. برخی از مورخین نهاوند را محل پهلو گرفتن کشتی نوح می دانند. به استناد تحقیقات پروفسور گریشمن در تپه گیان (روستایی در 18کیلومتری جنوب باختری نهاوند) در حدود 37 قرن قبل از میلاد مسیح قومی دراین منطقه زندگی می کرد که تمدنی شبیه تمدن بین النهرین داشت و بعدها به دست اقوام دیگر اروپایی وآسیایی از بین رفت. نهاوندهمگام با همدان از شهرهای مهم و آباددوران مادها و در زمان هخامنشیان یکی از مراکز لشگری و سوق الجیشی خشایار شاه بوده است. نهاوند مقارن انقراض هخامنشیان در حمله اسکندر  مورد تاخت و تاز قرار گرفت، اما به کمک دژ وباروهای محکم در امان ماند. سلوکیان نیز به این شهر حمله کردند و پس از فتح آن مدتی در آنجا اقامت داشتند.
وضعیت شهر نهاوند در دوره فرمان‌روایی اشکانیان به درستی معلوم نیست، اما می دانیم که در دوره ساسانیان، یزدگرد سوم دژ محکمی در آن بنا کرد که تابستان ها را در آن به سر می برد. 
در این زمان نهاوند یکی از هفت اسپهبد نشین  ایران بوده از نظر سوق الجیشی از نقاط مهم محسوب می شده است. در حمله اعراب به ایران، نهاوند محل یکی از سخت ترین پایداری های سپاهیان ایران در مقابل اعراب بود.
گفته می شود که مقبره خواجه نظام الملک وزیر ملک شاه سلجوقی، که در بین راه بازدید از نظامیه بغداد به دست یکی از فداییان اسماعیلیه به قتل رسید، در شهر نهاوند است.
در دوره قاجار، ناصر الدین شاه ضمن بازدید از این شهر دستور داد تا قلعه نهاوند را که اثری تاریخی محسوب می شد، خراب و ویران کنند.

  اقلیم
    منبع اصلی ریزش های جوی منطقه ، توده هوای مدیترانه ای است که با برخورد به ارتفاعات منطقه ایجاد ریزش می کنند0 دراین حوضه سه ایستگاه بارانسنجی به شرح ذیل وجود دارد :

ایستگاه بارانسنجی  ورآئینه با دوره آماری 41 ساله با متوسط بارندگی 539 میلی متر در سال , ایستگاه آران با دوره آماری 41 ساله و  متوسط بارندگی 8/242 میلی متر در سال , ایستگاه وسج با دوره آماری     41 ساله و متوسط بارندگی 6/356 میلی متر در سال است. متوسط بارندگی دراز مدت  محدوده مطالعاتی 5/439  میلیمتر میباشد و میزان بارندگی در سال آبی 89-88 در ایستگاههای فوق الذکر به ترتیب برابر 5/623 , 432 و317 میلیمتر بوده است 0 براساس آمار ایستگاههای فوق متوسط بارندگی محدوده مطالعاتی برابر با 457 میلیمتر میباشد0

   باتوجه به آمار مربوط به  دما در ایستگاه  ورآینه  متوسط درجه حرارت در طول این دوره  برابر 10.46 درجه سانتیگراد میباشد. گرمترین ماه سال مردادماه با متوسط درجه حرارت 67/23 درجه سانتیگراد ، سردترین ماه سال طبق (آمار متوسط دوره آماری ایستگاه ورآینه) بهمن ماه با درجه حرارت متوسط1/2-   درجه سانتیگراد اندازه گیری شده است. میزان درجه حرارت در سال آبی 89-88 در ایستگاههای وراینه  و وسج به ترتیب معادل 49/11 و 91/14 درجه سانتیگراد میباشد0

بر اساس امار دراز مدت  ایستگاه ورآینه میزان متوسط تبخیر سالیانه از طشتک تبخیر درطول این دوره آماری (39 سال) برابر 8/1856 میلی متر محاسبه شده است ،  حداکثر میزان تبخیر در دوره آماری ایستگاه فوق معادل 6/2242  میلیمتر و حداقل میزان تبخیر در دوره آماری معادل1369 میلیمتر محاسبه  شده است0 میزان متوسط تبخیر در ایستگاه وسج 3/2122 میلیمتر اندازه گیری شده است

ارتفاعات و ناهمواری ها
1 . رشته کوه های شمالی : این کوه ها سراسر شمال یعنی شمال خاوری تا شمال باختری را در بر می گیرد . این کوه ها عبارتند از : اسبی (سفید کوه) – ملوسان – برجک – آردیشو – قینل – باروداب – عشوند – کله خان (کَله خُو)

2 .  سفید کوه : این کوه از باختر سامن (بخشی در غرب ملایر) کشیده شده . مرز بین شهرهای ملایر و نهاوند را تشکیل داده ، تا شمال باختر نهاوند ادامه یافته ، به وسیله رودخانه ملایر قطع و گذرگاه سیاه دره را به وجود آورده است . ارتفاع قله 2475 متر و ارتفاع گذرگاه سیاه (کوه سیاه دره) 2818 متر است .

3 . کوه کمر زرد : بین دره کنگاور ودره رودخانه تویسرکان است .

 4 . کوه آردشان (به گویش محلی آردیشو) : این کوه در دهستان سفلی شهرستان ،11 کیلومتری شمال غربی و 3.5 کیلومتری جنوب روستای ملوسان است . ارتفاع آن 2533 متر است .

5 . رشته کوه های جنوبی :  این کوه ها جزئی از رشته کوه های زاگرس است (آب و هوای نیمه خشک آلپی و زمستان ها بسیار سرد و برفی) . آنچه از این رشته کوه عظیم ، مناطق جنوبی شهرستان را در بر می گیرد به نام کوه (گَرو) خوانده می شود . این رشته دنباله کوه های شاهور ، پاوه ، روانسر و بیستون است که از شمال باختری تا شمال خاوری کشیده شده و به کوه های بروجرد منتهی می گردد و با فاصله چند رشته ، به موازات کبیر کوه است که از شمال باختری ایران شروع شده و تا فارس ادامه دارد  . بلند ترین قله کوه گرو در بالای سر چشمه رود گاماسیاب است که ارتفاع آن از سطح دریا 3396 متر می باشد در مجاور و موازی گرو کوه دیگری به نام چهل نابالغان قرار دارد .

وضعیت صنایع و کشاورزی شهرستان
نطقه نهاوند دارای سراب های زیادی است که باعث شده اند کشاورزی منطقه از رونق خاصی برخوردار باشد.
مهم ترین محصولات این شهرستان عبارتند از گندم، چغندر قند، تره بار مانند خیار و هندوانه، توتون و دانه های روغنی. هم چنین باغداری نیز در شهرستان نهاوند دارای رونق خاصی است و انواع میوه مانند سیب، آلبالو،گیلاس، گلابی و انگور به حد وفور به عمل می آید که بعضی به صورت تازه و بعضی به صورت خشک‌بار صادرمی‌شود. دام داری را می توان مهم ترین رشته فعالیت اقتصادی نهاوند و توابع آن دانست که ازدیر باز به علت موقعیت خاص منطقه و مراتع مرغوب آن رونق ویژه داشته است. پرورش
دام در این شهرستان بیش‌تر شامل گوسفند و بز بوده که توسط روستاییان و عشایر صورت می‌گیرد. دام‌داری در این شهرستان برسه نوع است : دامداری روستایی، دامداری ایلات (متحرک) و دام‌داری صنعتی که شامل  مرغداری گوشتی، واحدهای تولید تخم‌مرغ و چندین واحد زنبور داری صنعتی مدرن در سطح شهرستان می‌شود.

واحداهای صنعتی در سطح شهرستان نهاوند شامل چند کارخانه تولید محصولات لبنی و بزرگترین واحد صنعتی این شهرستان کارخانه سیمان می باشد.

محدوده های مطالعاتی شهرستان نهاوند

محدوده مطالعاتی نهاوند با وسعت 1902 کیلومترمربع از زیرحوضه های رودخانه گاماسیاب(سر شاخه های کرخه) محسوب می گردد. وسعت ارتفاعات 1145 کیلومتر مربع ؛ مساحت دشت مسطح 757 کیلومترمربع و وسعت آبخوان اصلی 457 کیلومترمربع می باشد.

    بحث ممنوعیت توسعه بهره برداری از آبهای زیرزمینی دشت نهاوند از سال 1378 به علت بروز پدیده افت در سطح آبهای زیرزمینی شروع و در حال حاضر ممنوعه می باشد .

      به منظور کنترل کمی و کیفی سفره آب زیرزمینی ماهیانه سطح آب 41 حلقه چاه مشاهده ای و آبدهی 42 منبع آبی (چاه ، چشمه و قنات) انتخآبی اندازه گیری می شود . در این محدوده 6 ایستگاه هیدرومتری و 3 ایستگاه بارانسنجی به منظور کنترل کمی و کیفی منابع آبهای سطحی احداث گردیده است.

جدول شماره (2)- میزان تعداد و تخلیه از سفره آب زیرزمینی دشت نهاوند .(تخلیه بر حسب میلیون متر مکعب)

سرابهای (چشمه  های کارستی) شهرستان  نهاوند:

در رشته کو ه زاگرس در قسمت جنوبی شهرستان نهاوند به علت و جود سازندهای آهکی و شرایط مناسب هیدر ژئولوزیکی چشمه های بادبی بسیار بالا وجود دارد که در اصطلاح محلی به آنها سراب گفته می شود. کلمه سرآب، از دو کلمه «سر» و «آب» تشکیل شده که به معنی سرچمشه آب می‌باشد.

سراب گاماسیاب:

سراب گاماسیاب با متوسط آبدهی سالانه 2/125 میلیون مترمکعب مهمترین چشمه کارستی موجود در منطقه می باشد و عمده ترین منبع اصلی تامین آب رودخانه گاماسیاب محسوب می گردد.

سراب گاماسیاب(بزرگترین چشمه ایران) در 20 کیلومتری جنوب شهرستان نهاوندبه سمت نوراباد واقع شده‌است و از دره‌های شمالی رشته کوه گروین(کوه چهل نابالغان) سرچشمه می‌گیرد.(منشائ اب ان یخچال طبیعی است)و دارای آبدهی 4300 لیتر در ثانیه می‌باشد و با متوسط آبدهی سالانه 2/125 میلیون مترمکعب مهمترین چشمه کارستی موجود در منطقه می باشد و عمده ترین منبع اصلی تامین آب رودخانه گاماسیاب محسوب می گردد.

-سراب گیان

آبدهی متوسط  سالانه سرآب گیان، در حد 1300 لیتر در ثانیه‌است، که پس از مصارف آشامیدنی اهالی و استفاده‌های کشاورزی روستاهای اطراف، مازاد آب به رودخانه گاماسیاب می‌ریزد.

تپه باستانی گیان نیز در مسیر و دو کیلومتری این سراب قرار دارد. در مسیر این سرآب، جنگلی طبیعی، به وسعت بیش از 100 هکتار وجود دارد.

سراب فارسبان:

سراب فارسبان در 32 کیلومتری جنوب غربی نهاوند با آبدهی 1600 لیتر  در ثانیه‌است که هر ساله تعداد زیادی از گردشکران داخلی را به سوی خود جلب می‌کند.

سراب کنگاور کهنه:

این سراب تقریباً در چهل و پنج کیلومتری غرب نهاوند و در نزدیکی روستای کنگاور کهنه ور داخل یکی از دره‌های کوه گرو قرار گرفته‌است. دبی متوسط این سراب حدود 650 لیتر در ثانیه برآورد شده‌است.

 از دیگر سرابهای این شهرستان می‌توان به سرابهای بنفشه، گنبد کبود، تازناب ، ورازانه و باروداب (قلعه باروداب) اشاره کرد.

منابع آب سطحی شهرستان نهاوند

رودخانه اصلی دشت نهاوند گاماسیاب نام دارد و سرچشمه آن چشمه های متعدد آهکی موجود در دامنه ارتفاعات آهکی زاگرس بوده و شاخه های آب ملایر و تویسرکان از شعبات ورودی به این رودخانه در محدوده دشت نهاوند می باشند0 این رودخانه پس از دریافت سایر جریانات سطحی حوضه های فرعی موجود درنهایت در محلی بنام دوآب از منطقه خارج می گردد0 وسعت حوضه آبریز گاماسیاب در ایستگاه دوآب برابر 7590 کیلومترمربع است که 7050 کیلومتر مربع از مساحت یاد شده در محدوده استان همدان واقع می باشد . میزان متوسط روان آب خروجی از این ایستگاه در طول دوره آماری 41 ساله ( 89 – 48 ) معادل 528 میلیون متر مکعب در سال است.

شرح وظایف و مسئولیت ها

• تهیه برنامه های لازم جهت نظارت و انجام امور مربوط به حفاظت آب های زیرزمینی و سطحی.

• بررسی مقدماتی تقاضاهای مربوط به حفر چاههای عمیق و نیمه عمیق براساس قانون آب و تشکیل پرونده و ارسال به واحد ذیربط در معاونت حفاظت و بهره برداری.
• بررسی و نظارت بر فعالیت شرکتهای حفاری و( استقرار دستگاه , نصب لوله جدار , نمونه برداری , توسعه و شستشوی چاه  , آزمایش پمپاژ ,  تهیه Log چاه)وجلوگیری  از عملیات حفاری غیر مجاز.
• نظارت بربرداشت واستفاده از چاه ها براساس پروانه های صادر شده و جلوگیری از برداشت های غیرمجاز.
• تهیه گزارشات آماری لازم وتجزیه وتحلیل آن ها جهت ارائه به واحد ذیربط درمعاونت حفاظت و بهره برداری .
• نظارت بر برداشت آب از رودخانه ها ، انهار وقنوات براساس پروانه های صادره درمواقع لزوم طبق قانون  آب .
• تعیین حریم رودخانه ها و انهار و مسیل ها و ممانعت از تجاوز به حریم های تعیین شده و نظارت بر برداشت شن وماسه ازبستر رودخانه ها.
• دریافت آب بها و حق النظاره و حق اشتراک از واحدهای زراعی ، صنعتی براساس مصوبات مربوطه.
• بهره برداری از تأسیسات آب زراعی .
• همکاری در جمع آوری آمار آب های سطحی و زیرزمینی منطقه و تکمیل فرم های ذیربط.
• محاسبات تخلیه ماهیانه چاه ها – چشمه ها و رسم هیدروگراف ماهانه ، محاسبه هیدروگراف ، واحد به صورت ماهانه رسم نقشه تی سن و تهیه جدول دبی و نمودار های آب های سطحی .
• همکاری در تهیه نقشه کیفی ماکزیمم و می نیمم و تهیه نقشه های هیدرولوژی شامل موقعیت رودخانه ها وز هکشی ها و کانال ها .

• همکاری با معاونت طرح و توسعه در زمینه اجرای طرح های استانی
• انجام آزمایشات پمپاژ چاه های عمیق و نیمه عمیق و تهیه گزارشات لازم .
• همکاری درنصب ایستگاه هیدرومتریک و تبخیرسنجی و نیاز سنجی وانجام تعمیرات لازم جهت نگهداری ایستگاه ها.
• ارسال گزارشات و نمونه ها وآمار ماهانه وسالیانه به واحد ذیربط معاونت حفاظت و بهره برداری.
• تهیه آمارسیلاب های اتفاقی .
• نظارت بربهره برداری ونگهداری تأسیسات فرعی آبی شامل سد – کانال – آب بند – مخزن – زهکشی طبق دستورالعمل هایی که از طرف معاونت حفاظت و بهره برداری  به امور آب واگذار می گردد.
• رسیدگی به شکایات مشترکین آ ب زراعی و انجام اقدامات لازم.
• همکاری با واحد های ذیربط درتهیه و تدوین برنامه ها و دستورالعمل ها به منظور تکمیل و به روز در آوردن وضعیت حقابه بران ، آمارمشترکین و سطح زیرکشت و منابع‌درآمدی ازمنابع آب
• همکاری لازم و نظارت با گروههای گشت و بازرسی به منظور کنترل و جلوگیری از حفر چاههای غیر مجاز و اضافه برداشت از منابع آب زیرزمینی .
• طرح و اقامه دعوای حقوقی و کیفری درمراجع قضایی در ارتباط با آب های سطحی ، زیرزمینی ، حریم وبستر رودخانه ها ، پرورش ماهی و کلیه موارد مربوط به شرح وظایف و عنداللزوم معرفی نماینده جهت تعقیب پرونده و حضور در دادگاه و دفاع از دعاوی له و یا علیه شرکت در کلیه مراحل دادرسی تا حصول نتیجه به نمایندگی از طرف شرکت .
• انجام سایر وظایف محوله .