محدوده مطالعاتی کبودر آهنگ

شت کبودرآهنک یکی از محدوده‌های مطالعاتی حوزه رودخانه قره‌چای است که با وسعت 3448 کیلومترمربع در شمال استان همدان واقع شده که از شمال با دشت زنجان و قزوین، و از جنوب به دشت بهار و قهاوند، از شرق به دشت رزن و از غرب به محدوده مطالعاتی گل‌تپه-زرین‌آباد در ارتباط می‌باشد.

     شهرستان کبودرآهنگ در فاصله 60 کیلومتری از مرکز استان با موقعیت جغرافیائی به طول '27 °48 درجه و عرض '33 °34 درجه جغرافیائی و به ارتفاع 1680 متر از سطح دریا قرار گرفته.

     دشت کبودرآهنگ به علت گستردگی زیاد در محدوده رزن زمین‌شناسی بزرگ ایران مرکزی و زون متامورفیکی سنندج– سیرجان واقع گردیده، قسمتی از محدوده این شهرستان نیز در سرشاخه رودخانه قزل اوزن قرار گرفته است و پدیده طبیعی شگفت جهان یعنی غار علیصدر در تشکیلات آهکی این منطقه می‌باشد.

شمال: از اراضی روستای یاستی بلاغ تا روستاه‌ای چهار طاق بشیک تپه و قطار آقاج و از آنجا تا خط الراس ارتفاعات کوه گونی و از آنجا تا اراضی روستای اورتقمیش و از آنجا تا خط‌الراس ارتفاعات کوه بوقاطی تا اراضی روستای گونلو و توکلی تپه (خط‌الراس ارتفاعات خرقان و شاه گولک)

     شرق: از اراضی روستای توکلی‌تپه تا روستای خنجرآباد و از آنجا تا خط‌الراس ارتفاعات قره داغ - مهربان دوغان - مهدی داغی – قلی‌آباد – قره‌لر و از آنجا تا اراضی روستای فیض‌آباد، سرای و بیزینجرد (کلا" در سمت شرق این محدوده؛ محدوده مطالعاتی ممنوعه رزن – قهاوند کد 4115)

     جنوب: از اراضی روستای ببزینجرد تا روستای حاجی مقصود، آغچه خرابه پائین و از آنجا تا خط‌الراس ارتفاعات مارجنی و از آنجا تا اراضی روستای مارهموار (از سمت جنوب باز به محدوده مطالعاتی ممنوعه رزن-قهاوند و از سمت جنوب غرب به محدوده مطالعاتی ممنوعه همدان- بهار)

     غرب: از اراضی روستای مارهموار تا خط‌الراس ارتفاعات؛ شیخی‌جان؛ سوباشی؛ سید مزارساری‌قیه و از آنجا تا اراضی روستای آقچه‌قیه و از آنجا به اراضی روستاهای عبدالمؤمن، شیرین‌سو تا اراضی روستای یاستی‌بلاغ.

2-1-  بارندگی

     این محدوده دارای آب و هوای نیمه‌خشک تا خشــــک و سرد است. منشأ عمده ریزش‌های جوی این منطقه مدیترانه‌ای بوده و منبع اصلی رطوبت هوا و بارندگی توسط جبهه‌های غربی تأمین می‌گردند. متوسط بارندگی دشت کبودرآهنگ بر اساس آمار درازمدت (36 ساله) ایستگاه پایگاه نوژه 7/332 میلی‌متر می‌باشد، ایستگاه قلعه‌جوق با دوره آماری 17 ساله، با متوسط بارندگی 2/319 میلی‌متر در سال و میزان بارندگی ایستگاه فوق در سال آبی 87-86 در ایستگاه قلعه‌جوق به میزان 5/201 میلی‌متر بوده است.

2-2- درجه حرارت

     در محدوده کبودرآهنگ امور آب ایستگاه تبخیرسنجی و اندازه‌گیری درجه حرارت ندارد ولی با استفاده آمار سازمان هواشناسی از آمار ایستگاه نوژه میانگین دما دوره آماری ایستگاه فوق 1/11 درجه سانتیگراد می‌باشد. متوسط حداقل دما برابر 9/2 درجه سانتیگراد و متوسط حداکثر درجه حرارت برابر 4/34 درجه سانتیگراد به ثبت رسیده.

 گرمترین ماه سال تیرماه با حداکثر (40 درجه سانتیگراد) و سردترین ماه سال در ایستگاه فوق دی‌ماه با حداقل 32- درجه سانتیگراد در آمار ارائه گردیده است.

2 -3- تبخیر

     در محدوده کبودرآهنگ ایستگاه تبخیرسنجی وجود ندارد ولی نزدیکترین به دشت ایستگاه خمیگان می‌باشد که مجموع متوسط تبخیر سالانه (دوره آماری35 سا له) در این ایستگاه حدود 6/1829 میلی‌متر و حداکثر سالانه دوره آماری 2349 و حداقل سالانه دوره آماری 1026 میلی‌متر اندازه‌گیری شده است. دومین ایستگاه همجوار محدوده ایستگاه قهاوند می‌باشد؛ میزان متوسط تبخیر سالانه از طشتک طی دوره آماری 13 ساله در ایستگاه قهاوند 1920 میلی‌متر در سال اندازه‌گیری شده است.

سومین ایستگاه همجوار دشت ایستگاه بهادربیگ (آق‌کهریز) بوده؛ مجموع متوسط سالانه معادل 2008 میلی‌متر در سال می‌باشد.

در دشت کبودرآهنگ رودخانه سیمینه‌رود از سمت جنوب‌غربی محدوده در حوالی روستای کوشک‌آباد وارد دشت شده و ضمن عبور از حاشیه جنوبی دشت از سمت شرق خارج می‌گردد. رودخانه طاسران از ارتفاعات شمال‌غربی محدوده کبودرآهنگ سرچشمه گرفته و در مسیر خود رودهای آغچه‌قیه و ارویا را دریافت، سپس در ادامه مسیر رودهای زرین‌آباد و قینرجه به ترتیب از ساحل راست و چپ به آن ملحق می‌شوند. در ادامه مسیر در حوالی روستای اورقین جریان رود قورچه‌چین به رودخانه طاسران وارد می‌شود. رودخانه دمق که از ارتفاعات گلک و خرقان و قایش ترک‌تپه سرچشمه می‌گیرد، ضمن عبور از روستای دمق، از سمت شمال‌شرق وارد دشت اصلی کبودرآهنگ می‌شود. دو رودخانه طاسران و دمق در قسمت‌های مرکزی دشت، یکی شده و در نهایت به رودخانه قره‌چای می‌ریزند. آبدهی متوسط سالانه دبی رودخانه دمق در 12 سال گذشته 32/0 مترمکعب در ثانیه (حدود 10 میلیون مترمکعب در سال) اندازه‌گیری شده است.

ناحیه کبودرآهنک از لحاظ موقیعت زمین‌شناسی بین دو منطقه واقع شده، قسمت‌های شمال آن در بخش ایران مرکزی و ناحیه جنوبی آن در زون سنندج– سیرجان واقع است. بنابراین در محدوده مورد مطالعه، سنگ‌ها و اثرات تکتونیکی هر دو ناحیه را می‌توان مشاهده نمود. شیل‌ها و شیست‌های دگرگون شده ژوراسیک، قدیمی‌ترین سنگ‌هایی هستند که در منطقه مورد مطالعه شناخته شده‌اند. این سنگ‌ها بیشتر در حاشیه غربی و گاهی به‌صورت پراکنده در جنوب و شرق منطقه وجود دارد. در قسمت زیرین از نوع شیست‌های خاکستری رنگ و آهک کریستالیزه همراه با آهک دولومیتی که به صورت تداخل بین لایه‌ای قرار گرفته وجود دارد.

      رسوبات کرتاسه فقط در محدوده کوچکی از جنوب و مرکز دشت شناخته شده‌اند. این تشکیلات به دو واحد آهکی و شیلی تقسیم می‌گردند. واحد آهکی در حد جنوبی دشت گسترش داشته و ارتفاعات جنوب روستای قرخلر را تشکیل می‌دهند. گسترش این آهک‌ها در شرق دره خورونده نسبت به سایر نقاط بیشتر بوده. واحد شیلی در 15 کیلومتری شرق کبودرآهنگ ارتفاعات کوه قره‌لار را تشکیل می‌دهد.

     سازندالیگومیوسن در اطراف منطقه کبودرآهنگ نسبت به سایر تشکیلات زیادتر بوده و چین خوردگی‌هایی به‌صورت تاقدیس و ناودیس بوجود آورده‌اند. این سازند شامل تناوبی از لایه‌های آهکی و مارنی بوده و در قسمت‌های فوقانی بیشتر از مارن سبز رنگ و ماسه‌سنگ تشکیل شده است. آهک‌ها در نواحی شمالی و مارن‌ها در قسمت شرقی دشت گسترش بیشتری دارند. رسوبات دوران چهارم، شامل رسوبات مخروط افکنه‌ای، واریزه‌های دامنه‌ی ارتفاعات و آبرفت‌های میان‌دشتی می‌باشد؛ این رسوبات شامل شن ،ماسه، قلوه‌سنگ و رس بوده و در قسمت‌های مرکزی درصد مواد دانه.ریز حواشی، بیشتر می‌باشد.

تعداد منابع آبی و تخلیه آن در دشت کبودرآهنگ بر اساس سال آماری

ارقام تخلیه بر حسب میلیون مترمعکب در سال است

در محدوده مطالعاتی این دشت طبق نقشه و بر اساس مرز محدوده مطالعاتی مربوطه، دشت کبودرآهنگ با مساحت آبخوان 1186 کیلومترمربع با تعداد پیزومترها 53 حلقه اندازه‌گیری می‌شود. هیدروگراف معرف آب زیرزمینی برای دشت از سال 1368 تا سال 1387 تهیه شده، در این هیدروگراف میزان افت 25 ساله به میزان 48/35 متر مِی‌باشد.

     افت متوسط سالیانه‌ای برابر 77/1 متر می‌باشد، میزان کسری کل حجم مخزن دشت با توجه به ضریـب ذخیره 4 درصدی در منطقه فوق معادل 17/ 1683 میلیون مترمکعب و کسری متوسط سالانه معادل 16/84 میلیون مترمکعب برآورد گردیده است. در سال آبی 87-86 میزان افت سطح آب زیرزمینی 39/5 متر است؛ در این سال میزان کسری حجم مخزن 7/255 میلیون مترمکعب برآورد گردیده است. بیشترین میزان افت سفره در سال آبی 87-86 در 25 سال گذشته با 39/5 متر افت بوده است؛ دلیل این افت ناگهانی بروز خشکسالی و برداشت زیاد از منابع آب زیرزمینی دشت بوده که این امر نشانگر این است که آبخوان زیرزمینی دشت فوق در سال‌های خشک بسیار آسیب پذیر است.

جدول شماره 11- ارقام هیدروگراف دشت کبودرآهنگ در سال‌های آبی 87- 1367