محدوده مطالعاتی نهاوند

دشت نهاوند با وسعت حوزه آبریز1902 کیلومترمربع یکی از دشت‌های حوزه علیای رودخانه کرخه محسوب می‌گردد و در شمال‌شرق کوه‌های گرین از سلسله ارتفاعات زاگرس قرار گرفته است.

     وسعت اراضی مسطح (دشت) نهاوند 644 کیلومترمربع و بقیه اراضی که 1046 کیلومترمربع (62 درصد) گسترش دارند شامل ارتفاعات حاشیه دشت می‌باشد. شیب عمومی دشت از جنوب‌شرق به طرف شمال‌غرب بوده، مرتفع‌ترین نقطه حوزه بیش از 3400 متر ارتفاع و پست‌ترین نقطه 1402 متر (منطبق با ایستگاه هیدرومتری دوآب در خروجی حوزه) و ارتفاع متوسط حوزه آبریز 1890 متر از سطح دریا می‌باشد.

     شهر نهاوند در مختصات جغرافیایی ′22  º48 طول شرقی و ′12 º34 عرض شمالی مرکز شهرستان بوده و به فاصله 150 کیلومتری از مرکز استان (شهر همدان) قرار گرفته است.

     حدود اربعه محدوده مطالعاتی: حوزه آبریز دشت نهاوند از سمت شمال به خط الراس ارتفاعات چال قیله، آردوشان، شادمانه، کمر‌زرد، گودین و به مرز محدوده مطالعاتی ممنوعه ملایر و تویسرکان، از سمت شرق به کوه فاطمه‌کش واقع در شرق روستای واشان و شرق سه راهی بروجرد و به مرز محدوده مطالعاتی سیلاخور علیا، از سمت جنوب به خط‌الراس ارتفاعات کوه گرین و چهارشاخ (از سلسله ارتفاعات زاگرس) و از سمت غرب به کوه‌های برآفتاب و ارج و کوه لره و به مرزمحدوده مطالعاتی کنگاور محدود می‌گردد.

منبع اصلی ریزش‌های جوی منطقه، توده هوای مدیترانه‌ای است که با برخورد به ارتفاعات منطقه ایجاد ریزش می‌کنند. در این حوزه سه ایستگاه باران‌سنجی به شرح ذیل وجود دارد:

 ایستگاه بارندگی واقع در ورآئینه با دوره آماری 39 ساله با متوسط بارندگی 5/535 میلی‌متر بارندگی در سال؛ ایستگاه آران با دوره آماری 35 ساله با متوسط بارندگی 6/446 میلی‌متر در سال؛ ایستگاه بارندگی وسج با دوره آماری 39 ساله با متوسط 5/375 میلی‌متر در سال میزان متوسط بارندگی سالانه دشت 452  میلی‌متر می‌باشد و میزان بارندگی در سال آبی 87-86 در ایستگاه‌های فوق به ترتیب برابر 5/378 ؛ 5/352 و291 میلی‌متر بوده است.

2-1- درجه حرارت

     باتوجه به آمار ایستگاه اندازه‌گیری دما در ورآینه متوسط دوره آماری ایستگاه درجه حرارت 46/10 درجه سانتیگراد می‌باشد، میزان متوسط دما در ایستگاه وسج در 6 سال گذشته 2/13 درجه سانتیگراد می‌باشد؛ گرمترین ماه سال مردادماه با متوسط درجه حرارت 67/23 درجه سانتیگراد؛ سردترین ماه سال طبق (آمار متوسط دوره آماری ایستگاه ورآینه) بهمن‌ماه با درجه حرارت متوسط 1/2- درجه سانتیگراد اندازه‌گیری شده.

2-2- تبخیر

     طی آمار دوره آماری در ایستگاه ورآینه میزان متوسط تبخیر سالیانه از طشتک تبخیر در طول این دوره آماری (39 سال) در این ایستگاه برابر 8/1856 میلی‌متر محاسبه شده است؛  حداکثر میزان تبخیر در دوره آماری ایستگاه فوق معادل 6/2242  میلی‌متر و حداقل میزان تبخیر در دوره آماری معادل1369 میلی‌متر اندازه‌گیری شده است. میزان متوسط تبخیر در ایستگاه وسج در 6 سال گذشته 3/2122 میلی‌متر اندازه‌گیری شده است.

رودخانه گاماسیاب که بزرگترین رودخانه استان می‌باشد، در این محدوده مطالعاتی جریان دارد؛ این رودخانه پس از دریافت سایر جریانات سطحی دیگر حوزه‌های مجاور نظیر آب ملایر، تویسرکان، اسدآباد و کنگاور در نهایت در محلی به‌نام دوآب از منطقه خارج می‌گردد. دبی متوسط سالانه دوره آماری 36 ساله رودخانه گاماسیاب در دوآب 75/16 مترمکعب در ثانیه می‌باشد. وسعت حوزه آبریز گاماسیاب در ایستگاه دوآب برابر 7590 کیلومترمربع است. با توجه به متوسط آبدهی این رودخانه در شش سال اخیر (32/7 مترمکعب در ثانیه) و کاهش 61 درصدی آن نسبت به متوسط داز مدت مهم است. سراب گاماسیاب با متوسط آبدهی سالانه 4/126 میلیون مترمکعب (97/3 مترمکعب در ثانیه) عمده‌ترین چشمه کارستی موجود در منطقه و سر چشمه اصلی رودخانه گاماسیاب محسوب می‌گردد.

دشت نهاوند از نظر زمین‌شناسی در منطقه زاگرس رورانده یا مرتفع قرار گرفته است. این منطقه که به شدت خرد شده و گسل خورده به‌صورت نواری باریک و کم‌عرض به موازات زاگرس مرتفع و در شمال‌شرق آن قرار دارد.

     ارتفاعات منطقه عمدتاً از سنگ‌های رسوبی و یا دگرگونی هستند. سنگ‌های رسوبی منطقه از جنس آهک با رژیم کارستیک و کنگلومرا می‌باشد. تشکیلات دگرگونی شامل آهک‌های متبلور و شیل‌های کم متامورف است که بیشترین گسترش را از خود نشان می‌دهند. از سنگ‌های دیگر قابل مشاهده در منطقه توده‌های آذرین دیوریتی گرانودیوریتی و آندزیتی هستند که در مقایسه با سنگ‌های دگرگونی و رسوبی رخنمون کمتری داشته و حداقل وسعت ارتفاعات را از آن خود ساخته‌اند.

     بطور کلی می‌توان گفت که سازندهای شمال‌شرق نهاوند بیشتر مربوط به قبل از ژوراسیک می‌باشند. این سازندها شامل سنگ‌های آهکی کریستالیزه و طبقات آهکی و شیلی دگرگون شده می‌باشند که آثاری ازتوده‌های آتشفشانی آندزیتی کرتاسه نیز در آن‌ها به چشم می‌خورد. در جنوب‌غرب نهاوند که سازندها بیشتر در منطقه رورانده زاگرس قرار دارند عمدتاً آهکی تا آهک کریستالیزه بوده و سمت جنوب حاوی آثار فرعی آتشفشانی می‌باشند. رنگ این آهک سفید خاکستری تا خاکستری تیره می‌باشد و در مواردی لایه‌های آهکی مارنی تا مارنی در بین آنها مشاهده می‌گردد. و به سبب فعالیت زمین‌ساختی شدید حاوی درز و شکاف فراوان در جهات مختلف هستند که بعضاً توسط مواد رسی و کلسیت پر شده‌اند. بر روی این آهک‌ها کنگلومرای پلیستوسن که حاوی اجزاء متشکله چند منشائی رسوبی – آتشفشانی است قرار می‌گیرد.

بر اساس گزارش‌های سال‌های فوق جدول ذیل ارائه گردیده است:

ارقام تخلیه بر میلیون مترمکعب در سال می‌باشد

براساس نتایج حاصل از اندازه‌گیری ماهانه از 37 حلقه چاه پیزومتری در سطح دشت نهاوند هیدروگراف واحد دشت برای سال‌های آبی 87-1375ترسیم گردیده است (نمودار پیوست). این نمودار نشان دهنده بروز افت 85/8 متر در سفره آب زیرزمینی این دشت از سال 75 تاکنون می‌باشد. به عبارت دیگر کاهش حجم مخزن در فصل برداشت در هر سال آبی به‌وسیله عوامل مختلف تغذیه در همان سال جبران نشده که علت آن در کنار توجه به زیاد شدن تعداد چاه‌های عمیق، بروز خشکسالی و تشدید آن خصوصاً در سه ساله (80-1377 )، برداشت‌های بیش از حد از چاه‌های عمیق کشاورزی به علت خشک شدن رودخانه‌های فصلی و قنوات و چشمه‌ها بوده است. میزان متوسط سالانه افت ایجاد شده که براساس ارقام هیدروگراف معرف دشت استخراج گردیده 74/0 متر می باشد. میزان کل کسری حجم مخزن برابر 28/202 میلیون مترمکعب برآورد می‌گردد و میزان کسری حجم مخزن سالانه معادل 86/16 میلیون مترمکعب برآورد می‌گردد. در این برآوردها، سطح گسترش آبخوان 1/457 کیلومترمربع و میزان ضریب ذخیره 5 درصد در نظر گرفته شده است. افت سطح آب زیرزمینی در سال آبی 79-78 در دشت 67/2 متر بوده (که میزان کسری حجم مخزن معادل 88/56 میلیون مترمکعب بر آورد شده) در سال آبی 87-86 میزان افت سطح آب 74/2 متر می‌باشد که میزان کسری حجم مخزن در سال آبی 87-1386 معادل 73/62 میلیون مترمکعب برآورد گردیده است؛ بیشترین میزان افت در دوره آماری 14 ساله اخیر می‌باشد.

جدول شماره 17 ارقام هیدروگراف معرف دشت نهاوند (86-1375)