محدوده مطالعاتی تویسرکان

دشت تویسرکان با وسعت حوزه آبریز805 کیلومترمربع یکی از دشت‌های حوزه علیای رودخانه کرخه محسوب می‌گردد و در جنوب کوه الوند قرار گرفته است.

وسعت دشت (اراضی مسطح) 198 کیلومترمربع و بقیه اراضی که 607 کیلومترمربع گسترش دارد شامل ارتفاعات حاشیه دشت می‌باشد. شیب عمومی دشت از شمال‌شرق به سمت جنوب‌غرب بوده و میزان متوسط شیب حوزه 8/3 درصد است. مرتفع‌ترین نقطه حوزه آبریز قله الوند با 3580 متر و پست‌ترین نقطه با ارتفاع کمتراز 1600 متر از سطح دریا منطبق با خروجی دشت (روستای ده موسی) می‌باشد.

     حوزه آبریز دشت تویسرکان از سمت شمال به ارتفاعات الوند، از سمت شرق به کوه‌های شاه‌نشین بزرگ، دره غار و چشمه دره، از سمت جنوب به کوه‌های الوسیاه و کمرزرد و از سمت غرب به کوه‌های خان‌گرمز و گودین محدود می‌گردد. خروجی محدوده مطالعاتی دشت تویسرکان منطبق بر اراضی روستای دهموسی می‌باشد.

     شهر تویسرکان در فاصله 93 کیلومتری از مرکز استان (شهر همدان) با مختصات جغرافیایی، طول ?48 و' 28، عرض?34 و' 33 و ارتفاع 1857 متر از سطح دریا قرار گرفته، شهرستان تویسرکان از شمال به کوه الوند، از جنوب به شهرستان نهاوند، از شرق به ملایر و از غرب با کرمانشاه درارتباط می‌باشد.

ایستگاه‌های باران‌سنجی دشت تویسرکان شامل دو ایستگاه سرابی و باباپیرعلی می‌باشند. ایستگاه باران‌سنجی سرابی در ارتفاع 1920 متری واقع و در دوره آماری 15ساله متوسط بارندگی سالانه آن 432 میلی‌متر می‌باشد و متوسط بارندگی دوره آماری 13 ساله ایستگاه بابا پیرعلی 9/428 میلی‌متر می‌باشد.

میزان بارندگی در سال آبی 85-84 برای ایستگاه‌های سرابی و باباپیرعلی به ترتیب معادل 423 و363 میلی‌متر گزارش شده است.

مسیل‌های متعددی از دامنه جنوب رشته کوه الوند سرچشمه گرفته و وارد دشت تویسرکان می‌شوند از مهمترین این مسیل‌ها کرزان، آرتیمان، سرکان و سرابی را می‌توان نام برد که در اغلب فصل‌ها‌ آبدار می‌باشند. سرچشمه رودخانه کرزان از دره گشانی و سنجوران است و درحدود روستای آریکان با آب‌های جاری شده از دره‌های سرابی و سرکان به‌هم پیوسته و از این نقطه به پایین قلقل‌رود نامیده می‌شود. رودخانه قلقل‌رود در امتداد دشت تویسرکان به‌طرف جنوب‌غرب جریان یافته و در نهایت به رودخانه گاماسیاب ملحق می‌گردد. آب خروجی از دشت تویسرکان در محلی بنام فیروزآباد که قبل از محل تلاقی شاخه آب تویسرکان به گاماسیاب می‌باشد اندازه‌گیری می‌گردد. این ایستگاه در طول شرقی' 7، ?48 و عرض شمالی' 21، ? 34 و در ارتفاع 1450 متری قرار دارد. بر اساس آمار درازمدت این ایستگاه (52 سال) متوسط روان آب سالانه سالانه 50 میلیون مترمکعب  می‌باشد( با 5/1 متر مکعب در ثانیه ). علاوه بر این، ‌ایستگاه هیدرومتری دیگری در روستای سرابی شاخه نسبتاَ بزرگ رودخانه قلقل‌رود را در محلی به‌نام پل علی آباد (گزندر) در مختصات جغرافیائی' 31 ، ?48 طول شرقی و '31، ? 34 عرض شمالی با ارتفاع 2070 متری از سطح دریا اندازه‌گیری می‌کند. متوسط روان‌آب این شاخه در دوره آماری 27 ساله برابر 18/16 میلیون مترمکعب در سال با 49/0 مترمکعب در ثانیه محاسبه شده است.

حوزه آبریز دشت تویسرکان از نظر تقسیمات زمین‌شناسی کشور، بخش کوچکی از زون سنندج- سیرجان محسوب می‌گردد. منطقه مورد مطالعه در دامنه جنوبی توده نفوذی الوند واقع شده است. جنس سازندهای زمین‌شناسی اطراف دشت از سنگ‌های آذرینی شامل گرانیت، گرانودیوریت، سنگ‌های دگرگونی و آهک‌های متبلور تشکیل گردیده‌اند. سنگ‌های آذرین از نوع گرانیت تا گرانودیوریت اکثراَ در نواحی شمال‌شرقی و شمال‌غربی تویســـرکان توسعه دارند. تشکیلات دگرگونی از جنس هورنفلس که در مجاورت بلافصل با توده آذرین قرار دارند. سنگ‌های دگرگونی دیگر شامل شیل، اسلیت و شیست متعلق به ژوراسیک، شیل‌های دگرگون می‌باشند. آهک‌های پره ژوراسیک عمدتاَ ارتفاعات حاشیه غربی دشت تویسرکان را بوجود آورده‌اند. تشکیلات آهکی کرتاسه در جنوب‌غربی دشت دیده می‌شوند. آهک‌های پره ژوراسیک متبلور (مرمرریزه)، سخت و شکننده به رنگ قهوه‌ای‌روشن و بعضاَ حاوی رگه‌های کلسیت هستند.

تعداد و تخلیه منابع آبی دشت اسدآباد

ارقام تخلیه بر حسب میلیون مترمکعب

دشت تویسرکان با داشتن 17 چاه مشاهده‌ای در محدوده اقدام به تهیه هیدروگراف معرف آب زیرزمینی از سال 1372 تا سال 1387 با وسعت سطح آبخوان 150 کلیومترمربع شده، در هیدروگراف 15 ساله میزان افت کل در دوره آماری 61/8 متر می‌باشد؛ براساس نتایج اندازه‌گیری 17 حلقه چاه مشاهده‌ای دشت تویسرکان اقدام به تهیه هیدروگراف واحد (معرف)‌ دشت در سال‌های آبی 87-1372 گردیده (نمودار پیوست). روند رو به افت آب زیرزمینی در هیدروگراف بیانگر آنست که اثرات برداشت از آب زیرزمینی در سال‌های آبی بعدی جبران نشده و دراثر خشکسالی و برداشت چاههای کشاورزی حجم مخزن هرساله کم شده 0 بطوری که مشاهده میگردد متوسط افت هرساله 57/0 متر می‌باشد. روند رو به افت سطح مخزن با توجه به هیدورگراف معرف دشت ادامه دارد. سطح گسترش آبخوان اصلی 150 کیلومترمربع می‌باشد. با احتساب میزان متوسط افت سالیانه برابر با 57/0 متر، و ضریب ذخیره 6 درصدی میزان کسری حجم مخزن در این دوره 15سا له برابر با 48/77 میلیون مترمکعب برآورد می‌گردد (میزان متوسط کسری حجم مخزن سالانه 17/5 میلیون مترمکعب). افزایش سطح مخزن با توجه به هیدورگراف معرف دشت در سال آبی 87-86 برابر 62/3 متر و میزان جبران کسری حجم مخزن معادل 60/32 میلیون مترمکعب برآورد گردیده است؛ دلیل این افت ناگهانی بروز خشکسالی و برداشت زیاد از منابع آب زیرزمینی دشت بوده که این امر نشانگر این است که آبخوان زیرزمینی دشت فوق در سال‌های خشک بسیار آسیب پذیر است.

جدول شماره 19- ارقام هیدروگراف دشت تویسرکان در سال‌های آبی 87- 1372