محدوده مطالعاتی همدان – بهار

مشخصات عمومی
بارندگی
آب‌های سطحی
زمین‌شناسی
آمار منابع آب و حجم تخلیه آب‌های زیرزمینی
بررسی هیدروگراف واحد دشت

حوزه آبریز دشت همدان- بهار که به سیمینه‌رود نیز موسوم است با وسعت 2459 کیلومترمربع در دامنه شمالی ارتفاعات الوند واقع شده است. وسعت دشت 880 کیلومترمربع و گسترش سطحی آبخوان اصلی دشت 468 کیلومترمربع، وسعت ارتفاعات 1579 کیلومتر مربع می باشد. خروجی حوزه در ناحیه شمالی آن (اراضی کوشک‌آباد) واقع و سفره آب زیرزمینی آن با دشت‌های کبودرآهنگ و قهاوند ارتباط هیدروژئولوژیکی دارد.

محدوده دشـت (468 کیلومترمربع) بین طول شرقی ´17، °48 تا ´33، °48 و عرض شمالی ´49، °34 تا ´02، °35 قرار گرفته است.

حدود اربعه محدوده مطالعاتی:

- از سمت شمال به خط الراس ارتفاعات کمر زرد و شیخی‌جان، اراضی روستای کوریجان و مارهموار و محدوده مطالعاتی ممنوعه کبودرآهنگ.

- از سمت شرق به خط الراس ارتفاعات ارجنی و قوش قیسی و محدوده‌های مطالعاتی ممنوعه رزن – قهاوند و کمیجان – میلاجرد

- از سمت غرب به خط الراس ارتفاعات آلابلاغ و شیخی‌جان و محدوده‌های مطالعاتی ممنوعه اسدآباد.

- از سمت جنوب به خط الراس ارتفاعات الوند و محدوده‌های مطالعاتی ممنوعه ملایر و تویسرکان.

در محدوده مورد مطالعه با توجه به قدمت و کیفیت آمار ثبت شده، متوسط آمار بارندگی سالانه ایستگاه‌های همدان، سد اکباتان و بهادربیگ (آق کهریز) معادل 3/324 میلیمتر در طول دوره آماری ایستگاه‌های فوق‌الذکر می‌باشد، که در جدول شماره 3-1 و از سال 49-48 تا سال 87-86 (به مدت 39 سال) ارائه گردیده است.

میزان بارندگی در سال آبی 87-86 در ایستگاه‌های سد اکباتان، آق کهریز، ،کوشک آباد و مریانج به ترتیب معادل 5/208 ؛5/171 ؛5/118 و 5/280 میلیمتر می‌باشد.

2-1- درجه حرارت

با توجه به آمار ایستگاه‌های اندازه‌گیری دما در محدوده همدان – بهار متوسط درجه حرارت دوره آماری ایستگاه‌های دشت 2/11 درجه سانتیگراد می‌باشد، گرمترین ماه سال طبق (آمار متوسط دوره آماری ایستگاه‌های محدوده) مردادماه با میانگین 26 درجه سانتیگراد می‌باشد و ماه تیر با اختلاف بسیار کمی(5/25 درجه سانتیگراد) دومین ماه گرم سال می‌باشد و سردترین ماه سال در ایستگاه‌های فوق دی‌ماه و بهمن‌ماه به ترتیب با میانگین 5/0- و8/0- درجه سانتیگراد دوره آماری ارائه داده شده است. حداکثر مطلق درجه حرارت برابر 39 درجه سانتیگراد در تیرماه و حداقل مطلق برابر 27- درجه سانتیگراد در آذرماه به ثبت رسیده است

2 -2- تبخیر

مجموع متوسط تبخیر سالانه(دوره آماری30 سا له) در ایستگاه سد اکباتان حدود 5/1858میلیمتر و حداکثر سالانه دوره آماری2276 و حداقل سالانه دوره آماری 5/1538 میلیمتر و درایستگاه بهادربیگ (آق کهریز) مجموع متوسط سالانه معادل 2008 میلی‌متر در سال می‌باشد.

مجموع متوسط تبخیر سالانه(دوره آماری20 ساله) در ایستگاه هواشناسی همدان حدود 3/1556میلیمتر و حداکثر سالانه دوره آماری 2012 و حداقل سالانه دوره آماری 1221 میلی‌متر گزارش شده است.

عمده‌ترین رودخانه‌های حوزه از ارتفاعات جنوبی(کوه‌های الوند) سرچشمه می‌گیرند. این رودخانه‌ها عبارتند از آبشینه، آلوسجرد، عباس‌آباد، مریانج و صالح آباد، از ارتفاعات غربی دشت نیز دو جریان سطحی عمده به اسامی بهادربیگ و قره‌آغاج سرچشمه می‌گیرند. تمامی رودخانه‌های فــــــــوق در قسمت‌های مرکزی دشت به‌هم پیوسته و رودخانه اصلی حوزه به نام سیمینه رود را تشکیل می‌دهند که با روندی جنوبی – شمالی جریان یافته و از سمت شمال حوزه از تنگه کوشک‌آباد خارج می‌گردد. متوسط دبی دوره آماری 37 ساله این رودخانه 56/2 مترمکعب در ثانیه معادل 8/78 میلیون مترمکعب در سال می‌باشد. (با حذف آمار سال 48-47) کمترین آبدهی در سال آبی 78-77 برابر 12/0 (خشکسالی‌ها و کاهش 95 درصدی) و بییشترین آبدهی در سال 74-73 با 67/8 مترمکعب در ثانیه محاسبه شده است. متوسط آبدهی رودخانه در 7 سال اخیر برابر 43/1 مترمکعب در ثانیه بوده که حاکی از کاهش آبدهی 57 درصدی بوده است. آمار آبدهی رودخانه‌های استان در جدول شماره 2 بخش اول گزارش ارائه گردیده است.

از نظر تقسیمات زمین‌شناسی کشور، محدوده مورد مطالعه جزء زون سنندج - سیرجان محسوب می‌گردد و علامت مشخصه آن باتولیت گرانیتی الوند می‌باشد که هسته ارتفاعات جنوبی حوزه را تشکیل داده است. در دامنه این ارتفاعات سنگ‌های دگرگونی در مقیاس وسیعی وجود دارند. امتداد ارتفاعات محاط کننده حوزه شمالغربی – جنوب‌شرقی بوده و گسل‌های کوچکی با راستاهای متفاوت و بیشتر شمالی‌جنوبی در منطقه اتفاق افتاده‌اند.

ارتفاعات شمال‌غرب و غرب حوزه عمدتاً از سنگ‌های دگرگون یافته تشکیل گردیده‌اند و به صورت گسترده‌ای شامل رخساره آمفیبولیت مانند کیانیت، شیست و مرمر می‌باشند و ازنظر سنی مربوط به قبل از ژوراسیک می‌باشند. شیست‌های همدان که با سطح گسترش زیاد در جنوب مـــحــدوده قرار دارند وشامل فیلیت و اسلیت‌های مربوط به ژورا سیک می‌باشند. در نواحی شرقی دشت آهک‌های اوربیتولین‌دار کرتاسه و تشکیلات اولیگومیوسن با جنس آهک و مارن وجود دارند.

جدول آمار منابع آب و تخلیه منابع آب زیرزمینی دشت همدان – بهار

منبع آبی سال آماربرداری	چاه عمیق		چاه نیمه عمیق		قنات		چشمه		جمع
منبع آبی سال آماربرداری	تعداد	تخلیه	تعداد	تخلیه	تعداد	تخلیه	تعداد	تخلیه	تعداد	تخلیه
1354	9	4	692	97	43	8/28	-	*	744	8/129
1370	991	248	1287	66	107	8/18	121	47/13	2506	3/346
1383	1063	180	1080	2/44	88	39/12	102	8	2333	24/245
1387	1128	9/175	2121	28/73	317	7/10	713	8/6	4279	48/268

*: ارقام تخلیه برحسب میلیون مترمکعب درسال می‌باشد

رای دشت همدان - بهار به دلایل حساسیت خاص در امر تغذیه و تخلیه، همچنین اهمیت تامین آب شرب، نوسان آبخوان سفره آب زیرزمینی دشت در دوره آماری بلند مدت با مساحت 468 کلیومتر مربع مورد بررسی و ارزیابی قرار گرفته است روند کلی هیدروگراف معرف آب زیرزمینی دشت نزولی و نشانگر بروز افتی مداوم همراه با کاهش ذخایر آب مخزن زیرزمینی می‌باشد. براساس داده‌ها میزان افت متوسط آبخوان در مقطع زمانی 1370 لغایت 1387 برابر 75/0 متر می‌باشد. این مقدار افت حاکی از تغییرات نگران کننده‌ای در کاهش ذخایر آب زیرزمینی منطقه است. و مهمترین دلیل آن برداشت بیش از حد مجاز از آب‌های زیرزمینی منطقه خصوصا توسط چاه‌های کشاورزی می‌باشد. اضافه برداشت از مخزن در طول دوره آماری 17 ساله با افت کلی 78/12و کسری حجم مخزن معادل 54/278 میلیون مترمکعب برآورد گردیده است. (متوسط سالانه کسری حجم مخزن برابر 38/16 میلیون مترمکعب درسال می‌باشد).

بر اساس جدول شماره 12 بیشترین بالا آمدگی سطح آب مربوط به سال آبی 86-85 برابر95/2 متر بوده است. که این مقدار بالا آمدگی به نوبه خود به میزان 89/64 میلیون مترمکعب از کسری حجم مخزن 13/286 میلیون مترمکعبی تا قبل از این سال را جبران نموده است. و کسری حجم مخزن در این سال به 94/221 میلیون مترمکعب کاهش می‌یابد. لیکن به دلیل خشکسالی به‌وقوع پیوسته در سال آبی 87- 86 سطح آب زیرزمینی بر اساس هیدروگراف معرف دشت به میزان 69/2 متر افت را نشان می‌دهد که باعث ایجاد کسری حجم مخزنی معادل 63/58 میلیون مترمکعب برای سال 87-86 و کسری کل 54/287 میلیون مترمکعب برای این دشت می‌گردد

جدول شماره 1 ارقام هیدروگراف دشت همدان- بهاردر سال‌های آبی 87-1370

سال آبی	مهر70	آبان	آذر	دی	بهمن	اسفند	فروردین	اردیبهشت	خرداد	تیر	مرداد	شهریور
70-71	1729.20	1729.35	1729.55	1729.70	1729.90	1730.10	1730.34	1730.56	1730.10	1729.36	1728.45	1727.99
71-72	1727.71	1727.80	1728.17	1728.57	1729.00	1729.44	1729.70	1729.93	1729.80	1729.05	1728.00	1727.41
72-73	1727.04	1727.15	1727.48	1727.75	1728.10	1728.56	1728.90	1729.06	1728.90	1727.85	1726.90	1726.10
73-74	1725.44	1725.70	1726.14	1726.96	1727.40	1727.70	1728.10	1728.70	1728.50	1728.20	1727.61	1726.83
74-75	1726.55	1726.55	1726.91	1727.60	1728.34	1728.84	1729.20	1729.43	1729.15	1728.34	1727.51	1726.99
75-76	1726.41	1726.52	1726.64	1726.74	1726.92	1727.11	1727.51	1727.90	1727.73	1726.68	1725.58	1724.94
76-77	1724.55	1724.69	1724.84	1725.02	1725.33	1725.68	1726.03	1726.28	1726.50	1725.55	1724.45	1723.94
77-78	1723.68	1723.84	1723.96	1724.17	1724.27	1724.56	1724.70	1724.79	1723.85	1722.88	1722.16	1721.39
78-79	1721.37	1721.58	1721.97	1722.27	1722.49	1722.69	1723.01	1723.21	1722.17	1721.02	1719.83	1719.38
79-80	1719.40	1719.75	1720.50	1721.10	1721.72	1722.03	1722.38	1722.40	1721.50	1720.56	1719.90	1719.12
80-81	1718.92	1719.03	1719.22	1719.50	1720.00	1720.39	1720.77	1720.90	1720.67	1720.00	1718.80	1717.70
81-82	1717.50	1717.55	1717.80	1718.11	1719.02	1719.82	1720.42	1720.65	1719.50	1718.45	1717.51	1716.90
82-83	1716.31	1717.03	1717.52	1718.01	1718.63	1719.64	1720.25	1720.83	1721.18	1719.60	1718.40	1717.90
83-84	1717.24	1717.60	1717.96	1718.66	1719.61	1720.39	1721.39	1721.80	1721.44	1720.03	1718.53	1717.98
84-85	1717.46	1717.87	1718.29	1719.00	1719.53	1720.11	1720.68	1720.60	1719.54	1717.39	1716.75	1716.29
85-86	1716.11	1716.28	1716.96	1717.52	1717.97	1718.95	1720.36	1721.30	1721.65	1721.25	1720.18	1719.42
86-87	1718.68	1718.17	1718.46	1719.46	1720.60	1721.13	1721.25	1720.18	1719.15	1717.72	1716.86	1716.58
87-88	1716.53	1716.59	1716.94	1717.27	1717.72	1718.11	1718.28	1718.38	1716.94	1715.12	1713.95	1713.73
88-89	1713.67