دفتر تحقیقات آب منطقه ای استان همدان 
پژوهش به معنای انجام کاری خلاقانه به صورت نظام مند است که هدف آن گسترده تر کردن دامنه علم و دانش است. این گستره میتواند در زمینه علوم انسانی، فرهنگ و جامعه، و استفاده از علوم مختلف به منظور دستیابی به کاربردهای جدید باشد. از پژوهش جهت یافتن یا تائید حقایق، تائید دوباره نتایج پژوهش های قبلی و یا رد آنها، یافتن راه حل برای مشکلات فعلی و یا مشکلات نوظهور، پشتیبانی از نظریات موجود یا ایجاد نظریات جدید استفاده میشود. یک پروژه پژوهشی میتواند به منظور توسعه مطالعه انجام شده در قبل نیز مورد استفاده قرار گیرد. به منظور اعتباردهی به ابزارهای پژوهش، رویه ها، و یا آزمایشات بکار گرفته شده در انجام پژوهش ممکن است پژوهشگر دقیقا از عوامل مورد استفاده در پروژه های تحقیقاتی قبلی استفاده کند. هدف اصلی از انجام پژوهش های بنیادی (در مقابل پژوهش های کاربردی) مستندسازی، کشف، تفسیر، و یا تحقیق و توسعه درباره روش ها و سیستم های مورد نیاز جهت پیشرفت دانش بشری است. روش های انجام پژوهش بسته به نوع دانش شناسی آنها تفاوت چشمگیری در درون رشته های علوم انسانی و علوم مهندسی و همچنین مابین این دو شاخه از علم دارند.
انواع مختلفی از پژوهش وجود دارند که در میان آنها میتوان به این گونه های پژوهش اشاره کرد: پژوهش های علمی، پژوهش های در حوزه علوم انسانی، هنری، اقتصادی، اجتماعی، کسب و کار، بازاریابی، و همچنین پژوهش های پزشکی.
اهمیت و ضرورت پژوهش در چیست؟
نوع و سطح فعالیت‌های پژوهشی یکی از شاخص‌های اصلی توسعه و پیشرفت محسوب میشود. موفقیت در تمام فعالیت‌های مربوط به توسعه صنایع، کشاورزی، خدمات و... به گونه‌ای به گسترش فعالیت‌های پژوهشی بستگی دارد. در واقع پژوهش یکی از محورهای مهمی است که ضامن پیشرفت و توسعه پایدار در هر کشور به شمار می‌آید. اگر پژوهشی نشود، دانش بشری افزایش نخواهد یافت و دچار سکون و رکود خواهد شد. بدون انجام پژوهش امور آموزشی نیز از پویایی و نشاط لازم نیز برخوردار نخواهد بود. همه آنچه به عنوان پیشرفت علوم در دوره‌های گوناگون تاریخ می‌شناسیم، حاصل تلاش افرادی است که در کار خود رویکردی پژوهشی داشته‌اند و ذهن پرسشگرشان همواره محرکی برای فعالیت‌های پژوهشی آنان بوده است.
فرایند پژوهش شامل چه مراحلی است؟
پژوهش در رشته‌های علمی به شیوه‌های گوناگون انجام میشود و نمی‌توان یک روش مشخص که در همه شاخه‌های علوم کاربرد داشته باشد، معرفی کرد. با این حال، اصولی کلی بر فرایند پژوهش در رشته‌های مختلف حاکم است که بیش از آنکه با هم متفاوت باشند به هم شبیه هستند. پژوهش به هر شکل و در هر رشته‌ای که انجام شود، همواره پیرو دستورالعمل‌های مدون و منطقی است که پژوهشگران را در انجام کارشان یاری می‌کنند. همچنین، به کار بستن این دستورالعمل‌ها آنان را قادر می‌سازد که ضمن کسب اطمینان بیشتر نسبت به درستی نتایج کارشان، نتایج و آثار سایر پژوهش‌ها را ارزیابی کنند.
معمولا در گام نخست، همه پژوهش‌ها با یک یا چند پرسش آغاز می‌شوند. این پرسش‌ها ذهن پژوهشگر را به خود مشغول کرده و او را به تلاش برای پاسخگویی به آنها وامی‌دارد.
در گام دوم، پژوهشگر به جستجو در منابع علمی زمینه موضوعی خود می‌پردازد و با بررسی دقیق آنها به تصویر روشن‌‌تری از میزان دانش موجود در آن زمینه دست می‌یابد؛ تصویری که مبتنی بر گزارش‌های منتشره دیگر پژوهشگران در آن زمینه است. به این مرحله «مرورپیشینه پژوهش» می‌گویند. اگر در این مرحله، منابعی برای پژوهشگر مفید باشد و از آنها به نحوی استفاده کند، در گزارش تحقیق خود، فهرستی کامل از همه منابع مورد استفاده را به دقت ذکر می‌کند. استناد به این منابع ضمن آن که پیوندی بین پژوهش او با پژوهش‌های قبلی نشان می‌دهد، به پژوهش در دست انجام اعتبار بیشتری می‌بخشد و ارتباط‌های علمی میان پژوهشگران را افزایش می‌دهد.
در مرحله سوم، پژوهشگر به گردآوری اطلاعات و داده‌هایی می‌پردازد که میتواند در آینده مبنای تحلیل‌ها و تفسیرهایی قرار گیرد که در پایان به یافتن پاسخ پرسش‌های اولیه منجر شود. این بخش از پژوهش که به مرحله گردآوری اطلاعات و داده معروف است، میتواند به شکل‌های کاملا گوناگون انجام شود. مثلا در پژوهش‌های معمول در حوزه‌های علوم انسانی و علوم اجتماعی مانند روان‌شناسی، علوم تربیتی و جامعه‌شناسی از ابزارهایی مانند پرسش‌نامه، مصاحبه و دیدن استفاده میشود. در علوم تجربی پژوهشگران در این مرحله به انجام آزمایش‌هایی می‌پردازند و تأثیر عوامل مشخصی را در زمینه کار خود مورد سنجش و آزمون دقیق قرار می‌دهند.
در مرحله چهارم، داده‌های گردآوری شده به روش‌هایی چون استفاده از مبانی علم آمار، سازماندهی و خلاصه می‌شوند. این سازماندهی و خلاصه سازی به نحوی صورت می‌پذیرد که امکان توصیف و مقایسه نتایج به دست آمده برای پژوهشگر فراهم میشود. ترسیم نمودار‌ها و جدول‌ها از روش‌های معمول سازماندهی و خلاصه سازی داده‌ها به شمار می‌آید.
در مرحله پنجم پژوهشگر میتواند بنا بر تحلیل یافته‌های مراحل قبل به تفسیر روشنی از موضوع پژوهش پرداخته و پاسخی برای پرسش‌های اولیه خویش بیابد.
در آخرین گام، نتایج پژوهش انجام شده میتواند به یکی از روش‌های معمول در انتشارات علمی به صورت چاپی یا الکترونیکی منتشر شود. مثلا نتایج پژوهش‌ها ممکن است در قالب گزارش‌های مفصل یا مختصر تحقیقی، مقاله‌های علمی مجله‌ها، رسانه‌های گروهی، سایت‌های اینترنتی یا ارائه در همایش‌های تخصصی ملی یا بین المللی انتشار یابد.
این نتایج میتواند در آینده مورد استفاده سایر پژوهشگران قرار گیرد و مبنایی برای انجام مطالعات بعدی باشد. اگر پژوهش‌ها از نوع کاربردی باشند، نتایج به دست آمده در اختیار کسانی قرارمی‌گیرد که می‌توانند از آن نتایج برای حل مشکلات موجود بهره گیرند.
